Mặt đáng yêu và đáng ghét của người Việt

 NGƯỜI VIỆT DỄ
> GHÉT
>
>
>
> Từ trước đến nay, một
> cách công khai, trên sách báo cũng như trên các
> diễn đàn, hình như ai cũng nói người
> Việt…đáng yêu. Đó cũng là nhan đề cuốn sách
> do Doãn Quốc Sỹ viết và xuất bản tại Sài Gòn
> trước năm 1975. Xuất phát từ một lập trường
> và động cơ chính trị hoàn toàn ngược lại
> với Doãn Quốc Sỹ, Vũ Hạnh, giả danh một
> người Ý (Pazzi), cũng vội vã viết cuốn
> “Người Việt cao quý”, trong đó, nội dung
> chính của khái niệm “cao quý” cũng là…sự
> đáng yêu.
>
>  
>
> Mà không phải chỉ có
> người Việt Nam mới nói thế. Tôi có khá nhiều
> sinh viên Úc hoặc người các nước khác thường
> đi Việt Nam. Nhiều người không ngớt khen là
> người Việt Nam đáng yêu. Cách đây mấy năm, có
> một sinh viên người Na Uy sang Úc du học. Trên
> đường từ Na Uy sang Úc, anh ghé Việt Nam chơi hai
> tuần. Lý do ghé Việt Nam chỉ có tính chất thực
> dụng: vật giá rẻ. Vậy thôi. Nhưng hai tuần ở
> Việt Nam đã làm thay đổi hẳn kế hoạch học
> tập của anh. Mê Việt Nam trong thời gian hai tuần
> ấy, sang Úc, anh quyết định chọn Tiếng Việt
> làm một
>  trong hai môn học chính trong chương trình
>  Cử nhân. Hỏi: Mê nhất ở Việt Nam là điều
> gì? Anh đáp: Con người. Và nói thêm: “Người Việt rất đáng
> yêu”.
>
>  
>
> Cách đây mấy ngày, tôi cũng
> lại gặp một sinh viên khác, cũng mê Việt Nam
> như thế. Sau khi học xong trung học, thay vì vào
> đại học ngay, cô quyết định nghỉ một năm
> để đi làm và đi du lịch. Sau khi qua nhiều
> nước, cô ghé Việt Nam. Cũng chỉ là một quyết
> định tình cờ. Thoạt đầu, định ở vài ba
> tuần. Nhưng rồi cô lại đâm mê Việt Nam. Bèn
> quyết định ở lại thêm vài tháng. Trong vài
> tháng ấy, cô xin dạy học trong một trung tâm sinh
> ngữ tại Sài Gòn. Cô càng mê hơn nữa. Về lại
> Úc, cô bèn quyết định học tiếng Việt để sau
> này có cơ hội quay sang làm việc lâu dài tại
> Việt Nam. Hỏi lý do, cô cũng đáp như anh sinh
> viên người Na Uy kể trên: “Người Việt đáng
>  yêu”.
>
>  
>
> Người Việt đáng yêu như
> thế nào? Tôi chưa bao giờ có ý định làm một
> cuộc điều tra thật đàng hoàng về đề tài
> này. Nhưng từ những gì tôi nghe từ các sinh viên
> cũng như bạn bè, đồng nghiệp của tôi, những
> nét đáng yêu nhất của người Việt Nam thường
> được nêu lên là: vui vẻ, cởi mở và thân
> thiện.
>
>  
>
> Tuy nhiên, tất cả những
> điều kể trên chỉ là một khía cạnh. Có một
> khía cạnh khác, vì lịch sự, người khác ít
> nói; và vì tự ái, chúng ta cũng ít khi đề cập:
> Có vô số người chê người Việt là cục cằn,
> thô lỗ, ích kỷ, tham lam vặt, hay nói dối vặt,
> thiếu kỷ luật, thiếu lịch sự, nói chung,
> là…dễ ghét. Ngay chính những người được xem
> là “mê” Việt Nam cũng thấy điều đó. Và dĩ
> nhiên, với tư cách là người Việt Nam, chúng ta
> cũng thừa biết điều đó.
>
>  
>
> Thật ra, ở quốc gia nào
> cũng có những người đáng yêu và những người
> dễ ghét. Đó là chuyện bình thường. Tuyệt
> đối không có gì đáng ngạc nhiên cả. Chỉ có
> vấn đề là: ở những nơi khác, nét đáng yêu
> và đáng ghét ở con người chủ yếu là do cá
> tính, hay nói cách khác, do Trời sinh; còn ở Việt
> Nam, chủ yếu do văn hoá, hay nói cách khác, do xã
> hội, đặc biệt, do chế độ sinh. Ở những nơi
> khác, sự phân bố của những người được xem
> là đáng yêu và những người bị xem là đáng
> ghét hoàn toàn có tính ngẫu nhiên; ở Việt Nam
> thì khác: nó
>  có tính quy luật để theo đó, người ta
>  có thể vẽ lên được một “bản đồ” đáng
> yêu / đáng ghét của người Việt một cách khá
> chính xác.
>
>  
>
> Đại khái “bản đồ” ấy
> như thế này:
>
>  
>
> Người Việt rất đáng
> yêu trong quan hệ cá nhân và ở những
> nơi quan hệ cá nhân đóng vai trò chủ đạo: gia
> đình, bàn tiệc, quán nhậu, và hàng xóm. Ở
> những nơi đó, người Việt, nói chung, rất
> nhiều tình cảm và tình nghĩa. Và cũng ở những
> nơi đó, ít ai phàn nàn về người
> Việt.
>
>  
>
> Nhưng vượt ra ngoài quan hệ
> cá nhân thì khác. Bước vào không gian
> công cộng ở Việt Nam, nhất là không gian công cộng thuộc quyền nhà
> nước, từ uỷ ban nhân dân đến công an phường,
> quận, thành phố; từ bưu điện đến bệnh
> viện; từ bàn hải quan đến văn phòng xuất
> nhập cảnh, v.v…ở đâu người Việt
> Nam cũng dễ ghét.
>
>  
>
> Cái dễ ghét ấy có thể
> được nhìn thấy ngay trên các chuyến bay về
> Việt Nam: Theo nhận định của nhiều người vốn
> đi nhiều, ít có tiếp viên hàng không nào dễ ghét như tiếp viên
> hãng Hàng Không Việt Nam; ít có công an
> cửa khẩu và nhân viên hải quan nào dễ ghét như
> những người làm việc tại các sân bay quốc tế
> tại Việt Nam. Một sinh viên của tôi, người Úc,
> rất mê Việt Nam, và vì mê Việt Nam, cuối cùng,
> lấy vợ Việt Nam. 
>
>  
>
> Chính trong thời gian làm đám
> cưới, phải chạy vạy làm đủ các loại giấy
> tờ, từ hôn thú đến bảo lãnh vợ sang Úc, anh
> phờ phạc cả người. 
>
>  
>
>  Quay về Úc, anh than: Chưa
> bao giờ anh thấy nhân viên hành chính ở đâu
> dễ ghét bằng các
> nhân viên hành chính ở Việt Nam.
>
>
>  
>
> Một người bạn khác của
> tôi, về Việt Nam thăm thân nhân bị bệnh, phải
> nằm bệnh viện, than:
>
>  
>
>  Chưa bao giờ thấy bác sĩ và
> y tá ở đâu lại dễ ghét như ở Việt
> Nam. Mặt mày ai cũng hầm hầm hay lạnh
> tanh. Người ta hỏi gì cũng quát, nạt. Họ chỉ
> dịu giọng được một lát khi nhận
> tiền lót tay. 
>
>  
>
> Một người bạn khác rất
> có thiện chí giúp đỡ Việt Nam, nhiều lần tổ
> chức quyên góp từ quần áo, sách vở đến máy
> vi tính ở Úc để chuyển về tặng cho người
> Việt; nhưng sau đó, đâm nản, cuối cùng, bỏ
> cuộc. Anh nói: “Mình mang quà về giúp, nhưng ở
> đâu cũng bị làm khó dễ.” Và kết luận:
> “Người Việt thật dễ
> ghét!”
>
>  
>
> Xin lưu ý: những nhân viên
> các loại và các cấp bị xem là dễ ghét trong
> công sở ấy có thể trở thành cực kỳ dễ
> thương với bạn bè, người thân hoặc người
> quen. Một viên công an mặt mày lúc nào cũng lạnh
> như tiền và lăm lăm đòi móc túi những người
> dân đến xin chứng nhận một thứ giấy tờ gì
> đó có thể là một người cởi mở, hào hiệp
> và hào phóng khi ngồi vào bàn nhậu với bạn bè.
> Nhưng trong quan hệ công cộng thì họ lại biến
> thành một người khác hẳn.
>
>  
>
> Có thể nói gọn lại thế
> này: Trong quan hệ cá nhân, người Việt thường
> đáng yêu; nhưng trong quan hệ công cộng, nhất là
> ở công sở, người Việt thường rất dễ
> ghét.
>
>  
>
> Cũng có thể nói một cách
> khái quát hơn: ở Việt Nam, cứ hễ có
> chút quyền lực, bất kể là quyền lực
> gì, người ta liền biến ngay thành người dễ
> ghét. Bản tính dễ thương đến mấy cũng thành
> dễ ghét. Nếu không dễ ghét vì sự hách dịch,
> quan liêu hay tham lam thì cũng dễ ghét vì sự
> chậm chạp, cẩu thả, lười biếng và vô trách
> nhiệm. Bởi vậy, nhiều người nhận xét: Chơi
> với người Việt thì vui, nhưng làm
>  việc với người Việt thì đúng là một cực
> hình. Trên bàn
>  nhậu, ai cũng thông minh, biết điều, cởi mở;
> nhưng quay lại bàn giấy thì người ta lại lề
> mề, khó khăn, tắc trách, rất ít đáng tin
> cậy.
>
>  
>
> Do đó, vấn đề
> không phải là bản tính mà là văn hoá.
> Mà văn hoá, nhất là văn hoá
> hành chính, lại gắn liền với chế
> độ.
>
>  
>
> Bạn có nghĩ vậy
> không?