TRUNG QUỐC TRÊN ĐÀ SUY SỤP

TRUNG QUỐC TRÊN ĐÀ SUY SỤP

Tác giả : David Shambaugh

Ván bài cuối cùng của ĐCS TQ đã bắt đầu khi mà những biện pháp tàn nhẫn của Tập Cận Bình chỉ có thể đưa đất nước tiến gần tới tình huống nguy kịch.

Chủ tịch TQ Tập Cận Bình ( ngồi hàng đầu ở chính giữa ) cùng các lãnh đạo TQ khác đang tham dự lễ khai mạc kỳ họp thứ 3 Đại hội đại biểu nhân dân toàn quốc – NPC  ( Quốc hội ) , hôm thứ  năm mồng 5 tháng 3, 2015 tại Đại lễ đường Nhân dân ở Bắc kinh. Photo : Xinhua/ Zuma Press.

Hôm thứ năm tuần này  Đại hội đại biểu nhân dân toàn quốc  thường niên vừa nhóm họp theo nghi thức đã trở nên quen thuộc . Ước chừng 3 000 đại biểu “ được bầu chọn”  trên khắp mọi miền đất nước – từ những nhóm thiểu số trang phục sặc sỡ tới các tỷ phú nơi thị thành  sẽ gặp mặt trong thời gian một tuần để thảo luận về tình hình đất nước  và dường như  điều này tạo ra ấn tượng rằng họ đang tham gia vào đời sống chính trị của quốc gia.

Một số người nhìn nhận cuộc tụ họp đầy ấn tượng này là một chỉ dấu cho sức mạnh của hệ thống chính trị TQ , tuy nhiên thực chất nó lại che dấu những điểm yếu nghiêm trọng. Các chiêu trò chính trị ở TQ xưa nay thường được ngụy trang dưới lớp vỏ đầy kịch tính với những sự kiện  dàn dựng trên sân khấu cho thấy dường như  Quốc hội  trao quyền lực bền vững cho ĐCS TQ. Cán bộ nhà nước cũng như dân thường đều biết rằng họ phải tuân thủ những nghi thức đó, tức là phải vui vẻ tham gia và nhắc lại như vẹt các khẩu hiệu chính thức. Lối hành xử như vậy ở TQ có cái tên là biaotai – bày tỏ quan điểm , thực ra nó có ý nghĩa nhiều hơn là  hành động phục tùng mang tính tượng trưng.

Nếu không để ý tới vẻ bên ngoài thì về thực chất ĐCS TQ đang rất suy yếu và không ai biết điều này hơn chính Đảng  . Con người đầy quyền lực của Trung Hoa - Tập Cận Bình đang hy vọng rằng các biện pháp trừng trị thẳng tay bất đồng chính kiến và tham nhũng sẽ  giúp chống đỡ  một sự sụp đổ vai trò lãnh đạo của Đảng.  Tập Cận Bình xác định rằng phải tránh trở thành một Gorbachov của Trung Hoa bởi lẽ Gorbachov đã điều hành sự tan rã của Đảng CS LX. Thế nhưng thay vì  trở thành nhân vật tương phản với Gorbachov , Tập Cận Bình kết cục có thể lại tạo ra cùng một hậu quả. Sự chuyên quyền của họ Tập  gây sang chấn  nghiêm trọng toàn bộ hệ thống  xã hội TQ và đang đưa đất nước tới gần tình huống nguy kịch.

Dự đoán sự ra đi của các chế độ chuyên chế luôn là việc đầy rủi ro, phi phỏng. Một số chuyên gia Phương Tây nhìn trước sự sụp đổ của Liên Xô trước khi nó xảy ra vào năm 1991; tuy nhiên CIA lại hoàn toàn bỏ qua việc này. Sự tan rã của các quốc gia cộng sản Đông Âu hai năm trước đó cũng đã từng bị chế nhạo như  một suy nghĩ  mơ mộng của những kẻ chống cộng cho tới khi việc này trở thành hiện thực. Các cuộc “cách mạng màu” trong thời kỳ  hậu Liên Xô ở Gruzia, Ucrain và Kyrgyzstan từ năm 2003 tới 2005 cũng như  cuộc nổi dậy mùa Xuân Ả Rập năm 2011 đều bùng nổ ngoài mọi dự đoán.

Quảng trường Thiên An môn , nơi đã diễn ra các cuộc tuần hành ủng hộ dân chủ năm 1989. Photo : National Geographic/ Getty Image

Các nhà quan sát tình hình TQ đang rất để ý tới những dấu hiệu có tính chất làm lộ chân tướng mục ruỗng và suy đồi của chế độ đang diễn ra kể từ khi xảy ra sự kiện trên quảng trường Thiên An Môn năm 1989 , khi mà chế độ đã trên bờ suy vong. Từ thời điểm đó đến nay một số nhà Trung Hoa học đã đánh cược uy tín nghề nghiệp của mình khi khẳng định rằng sự sụp đổ của ĐCS TQ trong vai trò lãnh đạo là không thể tránh khỏi. Những người khác thì tỏ ra thận trọng hơn , trong đó có tôi. Thế nhưng thời thế ở TQ đã thay đổi và những phân tích của chúng ta cũng cần bám sát thời cuộc.

Ván bài cuối cùng với sự lãnh đạo của ĐCS TQ đã bắt đầu, tôi tin là như vậy và điều này đã tiến triển xa hơn cái mức mà  nhiều người suy nghĩ. Tất nhiên chúng ta không biết con đường đi từ nay cho tới khi nó kết thúc sẽ có hình dạng ra sao . Có thể nó sẽ rất không ổn định và lộn xộn nhưng cho tới khi hệ thống bắt đầu tháo gỡ các nút thắt một cách rõ ràng , rành mạch thì các yếu tố nội tại vẫn tiếp tục đóng vai trò và vì vậy chúng sẽ ảnh hưởng tới bộ mặt của sự ổn định.

Sự cầm quyền của ĐCS TQ khó có thể kết thúc một cách êm ả.  Một sự kiện đơn lẻ khó có thể gây nên sự khép lại hòa bình của một chế độ. Điều dễ xảy ra hơn đó là sự ra đi của nó sẽ kéo dài, hỗn độn và bạo lực.  Tôi không loại trừ khả năng Tập Cận Bình bị hạ bệ trong cuộc tranh giành  quyền lực hoặc bởi một cú đảo chính cung đình (un coup d’état) . Chiến dịch chống tham nhũng hăng hái của họ Tập đã trở thành tiêu điểm tuần này của Đại hội đại biểu nhân dân toàn quốc  cho thấy ông đang dùng quá đà sở đoản của mình và chọc tức một cách sâu sắc các cử tri là những nhân vật chủ chốt trong Đảng, Nhà nước , quân đội và giới kinh doanh.

Người Trung Hoa có câu ngạn ngữ , waiying, neiruan- ngoài cứng , trong mềm. Tập Cận Bình là một nhà lãnh đạo quả thực  là mạnh mẽ, tràn đầy sức thuyết phục và tự tin. Thế nhưng nhân cách cứng rắn đó lại đi ngược với hệ thống Đảng và chính trị vốn hết sức mong manh trong nội bộ. Chúng ta hãy cùng xem xét 5 dấu hiệu có tính thuyết phục thể hiện tính dễ tổn thương của chế độ và yếu kém của hệ thống Đảng CS TQ.

Chỉ huy dàn quân  nhạc tại lễ khai mạc Đại hội đại biểu nhân dân toàn quốc hôm thứ Năm tại Đại lễ đường nhân dân ở Bắc kinh. Photo: Associated Press

Thứ nhất, giới tinh hoa của nền kinh tế TQ đang đặt một chân bên ngoài cửa nhà và họ luôn sẵn sàng rời bỏ hàng loạt nếu như hệ thống thực sự bắt đầu sụp đổ. Năm 2014 Viện nghiên cứu Hurun ở Thượng hải chuyên theo dõi vấn đề người giàu TQ đã kết luận rằng 64% người có của TQ đã  di cư hoặc đang lên kế hoạch di cư khỏi TQ. Người giàu TQ gửi con cái đi học ở nước ngoài với con số kỷ lục ( bản thân sự việc này đã là một cáo trạng về chất lượng của hệ thống Đại học TQ ).

Ngay trong tuần này báo chí đăng tin các đặc vụ Liên bang đã lục soát một số địa điểm ở Nam California nơi mà chính quyền Mỹ khẳng định rằng chúng có liên quan tới loại hình kinh doanh du lịch  đạt giá trị nhiều triệu USD  nhằm đưa  hàng ngàn sản phụ TQ sang sinh con tại Mỹ  để rồi sau đó quay trở lại TQ với đứa con là công dân Hoa Kỳ.

Người giàu TQ còn mua bất động sản ở nước ngoài ở quy mô và mức giá kỷ lục , họ chuyển tài sản ra nước ngoài , thường là những nơi được coi là dễ trốn thuế và mượn các công ty làm bình phong.

Trong khi đó, Bắc kinh đang nỗ lực đưa về nước số lượng lớn những kẻ chạy trốn mang tiền ra sống ở nước ngoài. Một khi mà giới tinh hoa của đất nước – trong đó có nhiều đảng viên CS rời bỏ tổ quốc với số lượng lớn thì  chính nó đã cho thấy dấu hiệu xác đáng về sự mất lòng tin vào chế độ và tương lai của đất nước.

Thứ hai, khi lên cầm quyền năm 2012 Tập Cận Bình đã mạnh mẽ tăng cường  làn sóng trấn áp chính trị vốn đã được khởi động từ năm 2009 trên khắp TQ . Mục tiêu hay đối tượng được ngắm tới là báo chí, truyền thông xã hội, phim ảnh,  văn hóa - nghệ thuật , các nhóm tôn giáo, Internet, các nhà trí thức, người Tây Tạng và Uighur, những nhân vật bất đồng chính kiến, luật sư, các tổ chức phi chính phủ, sinh viên Đại học và lĩnh vực sách giáo khoa. Ban chấp hành Trung ương ĐCS đã ra một chỉ thị hà khắc được biết tới dưới cái tên Văn kiện số 9 phổ biến trong toàn hệ thống ĐCS từ trên xuống dưới năm 2013, yêu cầu mọi đơn vị phải truy tìm cho ra những biểu hiện tán đồng  “ các giá trị phổ quát của phương Tây “ dù còn manh nha , đó là nền dân chủ pháp trị, xã hội dân sự, tự do báo chí và  trào lưu Tự do mới trong kinh tế ( Neoliberal Economics ).

Một nhà nước yên ổn và tự tin sẽ không phải tiến hành trấn áp , cấm đoán như vậy. Đó chính là triệu chứng của sự bất an và lo sợ của lãnh đạo ĐCS.

Người dân kháng nghị bên ngoài tòa nhà nơi vừa khai mạc phiên họp Đại hội đại biểu nhân dân toàn quốc bị cảnh sát xô ngã .Photo : Associated Press

Thứ ba, cho dù nhiều người trung thành với chế độ vẫn hành động xu thời nhưng khó bỏ qua những biểu hiện giả tạo mang tính diễn kịch đang lan khắp bộ máy chính trị trong mấy năm gần đây.

Mùa hè vừa qua, tôi là một trong số ít khách ngoại quốc ( và cũng là người Mỹ duy nhất) tham dự cuộc hội thảo về “ Giấc mơ Trung Hoa” theo luận thuyết của Tập Cận Bình tại một cơ quan nghiên cứu của ĐCS TQ ở Bắc kinh. Chúng tôi ngồi suốt hai ngày , đầu óc bị tê liệt vì phải nghe liên tục hơn hai chục học giả của Đảng  đọc tham luận , tuy nhiên bộ mặt của những người thuyết trình đều lạnh lùng vô cảm, ngôn ngữ cơ thể  cho thấy một sự cứng nhắc và nỗi ngán ngẩm của họ rất dễ cảm nhận được từ bên ngoài. [Chuyện này thì Việt Nam cũng đang sao y bản chính, và còn tệ hại hơn vì dốt hơn. TL]. Họ làm ra vẻ phục tùng  Đảng  và  những câu thần chú  cuối cùng của lãnh đạo  nhưng rõ ràng là công tác tuyên truyền đã mất hiệu lực cho nên Hoàng đế bây giờ chẳng còn y phục trên người.

Tháng 12 , tôi trở lại Bắc kinh để dự cuộc hội thảo của trường Đảng trung ương , một định chế cao nhất của ĐCS trong việc đưa ra những chỉ đạo mang tính học thuyết. Và một lần nữa các quan chức cao cấp nhất của đất nước cùng các chuyên gia về chính sách đối ngoại lại đọc thuộc lòng  kho khẩu hiệu,  chính xác tới từng từ. Có lần trong bữa trưa , tôi ghé thăm gian hàng sách của trường , một địa chỉ dừng chân quan trọng để biết các cán bộ lãnh đạo TQ ngày nay được đào tạo  điều gì. Những cuốn tuyển tập trên giá sách từ  “ các tác phẩm chọn lọc của Lê Nin “ tới hồi ký của cựu ngoại trưởng Hoa Kỳ Condoleezza Rice và trên bàn ngay cửa ra vào,  những cuốn sách nhỏ của Tập Cận Bình quảng bá cho chiến dịch của ông ta về “ Công tác quần chúng”  - hay mối liên hệ giữa Đảng với nhân dân được xếp cao chất ngất. Tôi hỏi , “ sách này bán thế nào ?” Cô bán hàng trả lời “ Ô, không bán được nhiều  , chúng tôi lại mang chúng đi ấy mà “. Độ cao của chồng sách đã cho thấy khó có thể tin được cuốn sách đó thu hút độc giả.

Thứ tư, nạn tham nhũng làm thối nát bộ máy ĐCS, chính quyền và quân đội cũng đã thâm nhập vào toàn bộ xã hội TQ ngày nay. Chiến dịch chống tham nhũng của Tập Cận Bình kéo dài được lâu và cũng khốc liệt hơn những đợt trước đây nhưng không một chiến dịch nào có khả năng loại trừ vấn nạn này vì nó đã bắt rễ một cách ngoan cố vào hệ thống độc Đảng , vào mạng lưới người bảo trợ - khách hàng  ( mang tính Mafia – ND ) và một nền kinh tế hoàn toàn thiếu vắng sự minh bạch cùng một bộ máy truyền thông do Nhà nước quản lý  không mang tính thượng tôn Pháp luật.

Hơn thế nữa, chiến dịch chống tham nhũng , hối lộ của Tập Cận Bình được đưa ra nhằm thanh lọc có lựa chọn , chủ yếu nhắm vào các đồng sự và chiến hữu của cựu Chủ tịch TQ Giang Trạch Dân . Năm nay đã 88 tuổi họ Giang vẫn được đánh giá như  Thái thượng Hoàng trong nền chính trị TQ. Truy quét mạng lưới đặt dưới sự bảo trợ của họ Giang trong khi ông ta còn sống là một sự mạo hiểm lớn đối với Tập Cận Bình , đặc biệt là khi ông có vẻ chưa tập hợp được phe phái  gồm những chiến hữu trung thành  tới mức đủ mạnh để củng cố quyền lực. Một vấn đề khác nữa là Tập Cận Bình là con trai của thế hệ  đầu tiên các nhà cách mạng TQ, là một trong những “ Thái tử “ cho nên các mối liên hệ chính trị của ông ta chủ yếu được mở rộng đối với các “ Thái tử” khác. Thế hệ thứ 2 này đang bị xỉ vả công khai  hiện nay ở TQ.

Chủ tịch TQ Tập Cận Bình tại tư dinh Tổng thống Schloss Bellvue trong chuyến thăm  Đức , 28/3/2015 . Photo : Agence France – Press/ Getty Image

Cuối cùng, nền kinh tế TQ dưới con mắt của phương Tây là một cỗ xe Gia Ga nát không thể dừng lại ( thần thoại Ấn độ có chuyện chiếc xe chở vị Thánh tên Giaganat diễu trên phố và những người cuồng tín thường đổ xô vào xe để xe cán chết – ý bóng chỉ lực lượng khủng khiếp đi đến đâu gây chết chóc đến đó – ND ). Nền kinh tế đó đang bị sa lầy trong một chuỗi những cái bẫy mang tính hệ thống mà không dễ thoát ra. Tháng 11/2013 Tập Cận Bình chủ tọa Hội nghị Trung ương 3 ĐCS TQ , Hội nghị đã công bố những chương trình  cải cách kinh tế đồ sộ nhưng cho tới nay  chúng vẫn còn nằm yên trên bệ phóng. Vâng, các khoản chi cho tiêu dùng có tăng, nạn thảm đỏ có giảm cùng với một số cải cách thuế được thực hiện nhưng nhìn chung các mục tiêu đầy tham vọng của Tập Cận Bình đã chết yểu. Chương trình cải cách đã thách thức các nhóm lợi ích hùng mạnh , cố thủ ở nơi thâm căn cố đế - đó là những doanh nghiệp nhà nước và đội ngũ quan chức Đảng ở địa phương và họ đã không úp mở ngăn cản việc thực thi cải cách.

Năm vết rạn nứt hiển hiện và ngày một gia tăng trong hệ thống quản lý TQ chỉ có thể khắc phục thông qua cải cách chính trị. Cho tới khi và chỉ khi TQ nới lỏng việc quản lý hà khắc  hệ thống chính trị ,  quốc gia này mới có thể trở nên một xã hội sáng tạo và một nền “kinh tế tri thức” như mục tiêu cải cách mà Hội nghị trung ương 3 đã đặt ra. Chính hệ thống chính trị hiện nay mới là trở ngại chủ yếu đối với các cải cách chính trị và xã hội TQ. Nếu như Tập Cận Bình và các lãnh đạo ĐCS TQ không nới lỏng sự kìm kẹp thì họ chắc chắn sẽ phải đối mặt với số phận mà họ không mong muốn.

Trong mấy thập niên sau khi Liên Xô tan rã , giới lãnh đạo của TQ luôn bị ám ảnh bởi sự sụp đổ của người đồng chí cộng sản khổng lồ này. Hàng trăm bài phân tích của giới nghiên cứu TQ đã mổ xẻ các nguyên nhân dẫn tới sự tan rã đó.

“Giấc mơ Trung Hoa “  của Tập Cận Bình  trên thực tế đang cố gắng tránh cơn ác mộng Liên Xô . Vài tháng trước nhiệm kỳ lãnh đạo của mình, họ Tập đã có một bài phát biểu nội bộ về sự sụp đổ của Liên Xô, lên án sự phản bội của Gorbachov và cho rằng Moscow thiếu “một người đàn ông đích thực” có khả năng chống lại người lãnh đạo cuối cùng mang tư tưởng cải tổ đó. Làn sóng đàn áp do Tập Cận Bình khởi xướng và chỉ đạo hiện nay cho thấy ông ta chống lại đường lối cải tổ và minh bạch kiểu Gorbachov. Thay vì cởi mở , Tập Cận Bình lại tăng cường kiểm soát tư tưởng, nền kinh tế và cả những đối thủ cạnh tranh trong nội bộ Đảng.Tuy vậy phản công và đàn áp chưa phải là lựa chọn duy nhất của họ Tập.

Những người tiền nhiệm của ông ta như Giang Trạch Dân và Hồ Cẩm Đào lại rút ra những bài học rất khác từ sự sụp đổ của Liên Xô. Từ  năm 2000 tới 2008 họ đã thể chế hóa một số chủ trương nhằm nới lỏng và cởi mở hệ thống cùng với việc thực hiện cải cách chính trị một cách thận trọng và có giới hạn. Họ đã củng cố các cấp ủy ở địa phương và đưa vào thử nghiệm việc bầu vị trí bí thư Đảng với nhiều ứng viên. Hai ông cũng đã thâu nạp nhiều doanh nhân và trí thức vào Đảng, mở rộng hiệp thương giữa Đảng và các nhóm ngoài Đảng đồng thời làm cho các biên bản họp Bộ chính trị thêm minh bạch. Họ đã cải thiện cơ chế phản hồi trong Đảng, thực thi nhiều hơn  các tiêu chí tuyển chọn nhân tài để đánh giá và đề bạt , thiết lập hệ thống đào tạo ủy nhiệm cán bộ trung cấp cho toàn bộ 45 triệu người được quy hoạch nguồn. Các ông cũng đã làm cho có hiệu lực những quy chế về hưu trí , luân chuyển công chức và sĩ quan quân đội 2 năm một lần.

Trên thực tế họ Giang và họ Hồ đã suy nghĩ để quản lý sự thay đổi thay vì chống lại nó. Tuy nhiên Tập Cận Bình không chấp nhận một điểm nào cả. Kể từ năm 2009 ( khi mà nhà lãnh đạo có đầu óc cởi mở trước đây là Hồ Cẩm Đào đã thay đổi đường lối và bắt đầu chính sách khẩn cấp ), chính quyền TQ ngày càng trở nên bất an nên đã cho ngừng thực thi các cải cách chính trị  ( trừ việc cải cách đào tạo cán bộ ) . Những cải cách này đã được một thủ túc chính trị của Giang Trạch Dân đạo diễn, đó là Phó Chủ tịch TQ Zeng Qinghong ( Giả Chính Hồng ). Ông này đã nghỉ hưu từ 2008 nhưng hiện đang bị nghi vấn tham nhũng trong chiến dịch “ đả hổ diệt ruồi “ của họ Tập. Điều này cho thấy Tập Cận Bình thù địch với các biện pháp cải cách nhằm giảm nhẹ con bệnh của một hệ thống đang đổ nát.

Một vài chuyên gia cho rằng chiến thuật tàn nhẫn của họ Tập sẽ báo trước một xu hướng cải cách cởi mở hơn trong những năm sau này trong nhiệm kỳ của ông. Riêng tôi thì không đồng tình bởi lẽ nhà lãnh đạo này và chế độ của ông ta luôn quan niệm chính trị là một cuộc chơi có tổng bằng 0 ( tức là hoặc thắng hoặc thua chứ không có tình thế cả hai cùng thắng Win- Win – ND ). Do vậy nới lỏng sự quản lý theo họ,  chắc chắn sẽ là một bước tiến tới sự sụp đổ của cả hệ thống trong đó có họ.

Họ còn có quan điểm theo thuyết âm mưu cho rằng Hoa Kỳ đang nỗ lực hành động nhằm lật đổ sự lãnh đạo của ĐCS TQ. Do vậy không có chỉ dấu nào cho thấy những cải cách sẽ quay trở lại ở TQ.

Chúng ta không thể đoán trước khi nào thì chủ nghĩa cộng sản ở TQ sẽ sụp đổ nhưng cũng không khó để kết luận rằng chúng ta đang làm chứng cho giai đoạn cuối  cùng của nó. ĐCS TQ đứng thứ 2 trên thế giới về thời gian cầm quyền ( chỉ sau có Bắc Triều Tiên ) và không có đảng chính trị nào có thể cầm quyền mãi.

Nhìn về phía trước, những nhà quan sát TQ cần phải tập trung sự chú ý  vào các công cụ của chế độ phục vụ việc cai trị và những người được giao phó sử dụng các công cụ đó. Một số lớn công dân và đảng viên CS TQ đã lựa chọn bằng đôi chân để rời bỏ tổ quốc hoặc thể hiện hành động giả dối của mình bằng cách làm ra vẻ tuân thủ các chỉ thị của Đảng.

Chúng ta cần quan sát cái ngày mà những nhân viên tuyên truyền của chế độ và bộ máy an ninh nội bộ sẽ trở nên không nghiêm chỉnh hoặc lỏng lẻo trong việc thực thi các lệnh của Đảng  - thảng hoặc khi mà họ bắt đầu trở nên đồng cảm với những kẻ bất đồng chính kiến như  nhân viên an ninh Đông Đức trong cuốn phim “ Những cuộc đời của người khác “ khi anh này thông cảm với chính đối tượng bị theo dõi của mình.

Một khi sự thấu cảm của con người đã manh nha chiến thắng bộ máy cầm quyền cứng nhắc , giáo điều thì ván bài cuối cùng của chủ nghĩa cộng sản TQ mới thực sự bắt đầu.

·                     Dr . Shambaugh hiện là Giáo sư về Quan hệ Quốc tế đồng thời giữ chức vụ Giám đốc chương trình Chính sách Trung Quốc tại Đại học George Washington, ông cũng là cộng tác viên cao cấp của Viện Brooking. Những cuốn sách của ông về TQ gồm “ ĐCS TQ : sự hao mòn và sự thích ứng” và gần đây nhất là cuốn “ Trung Quốc toàn cầu hóa : một thế lực cục bộ”.

Thăng long- Hà nội 8 tháng 3 /2015.

Phạm Gia Minh dịch từ Wall Street Journal  số ra ngày 6/3/2015